Günümüzde yaşam süresinin uzaması ve hastalıklara müdahale konusunda çeşitli yöntemlerin geliştirilmesi ile yaşlılık bilimi (geriatri) daha fazla gündeme gelmektedir. Yaşla birlikte yalnızca fiziksel olarak görülen hastalıkların (kalp damar dolaşım sorunları, tansiyon, diyabet, ortopedik rahatsızlıklar gibi) değil nörolojik ve psikiyatrik alandaki sorunların da (bellek kaybı, unutkanlık gibi) ele alınması gerekmektedir. Demans (Alzheimer vb.) bunlardan biridir.
Yaşlılık Psikiyatrisi (Geriatri) Nedir?
Yaşam süresinin artışıyla birlikte doğan bilim alanı olan geriatri, yaşlı nüfusta yer alan bireylerin karşılaşacağı sorunlarla ilgili önlem almayı (koruyucu hekimlik), hastalıkları erken evrede tespit etmeyi, gerekli durumda müdahale ederek bireyin yaşam kalitesini arttırmayı amaçlar. Geriatri, 65 yaş üstü hastalarla ilgilenen bilim dalını oluşturur.
Geriatri; kronik hastalıklar (kalp, damar, dolaşım, böbrek, karaciğer sorunları, diyabet, kanser gibi), bilişsel becerilerle ilgili sorunlar (demans vb.), motor becerilerle ilgili sorunlar (fiziksel yaralanma gibi), ağız-diş sorunları, gastrointestinal sorunlar (kabızlık, idrar yolları sorunları), mental sorunlar (depresyon, kaygı bozukluğu vb.), yetersiz beslenme gibi alanlarda güçlük yaşayan yaşlı bireylere yardımcı olmayı ve yaşam kalitelerini arttırıcı yönde müdahalelerde bulunmayı hedefler.
Yaşlılıkla birlikte ortaya çıkan fiziksel hastalıkların yanı sıra en sık gözlenen sorun da demans, bir diğer deyişle bellek kaybıdır.
Demans Neden Olur?
Beyindeki sinir hücreleri olan nöronlar, insan dünyaya geldiğinde maksimum seviyededir. Gün be gün sinir hücresi sayısı azalır. Yeni öğrenmelerle birlikte nöronlar arasında yeni bağlar kurulur; kurulan bu bağlara sinaps adı verilir. Dil becerisi, konuşmak, yürümek, bilgisayar kullanmak, yemek yemek, okuma yazma öğrenmek gibi yaşantıların tamamı tekrar edilen öğrenmeler sayesinde olur. Tekrar edildikçe sinaps (nöronlar arası kurulan bağ) güçlenir. Yaşla birlikte tekrar edilmeyen, tekrar karşılaşılmayan bilgiler unutulur, bir diğer deyişle beyindeki sinir hücreleri arasında kurulan bağ zayıflar. Buna da sinaptik budama adı verilir. Yaşlandıkça beyindeki sinaptik budama hızlanır ve kullanılmayan bağlantılar kaybolur.
Demans olarak adlandırılan tablo aslında beyindeki budamadan kaynaklanır. Birey, önce yeni bilgileri öğrenmekte zorlanır. Güncel olan olayları unutur, ardından daha uzak geçmişteki anılar kaybolur. Bir süre sonra konuşmada ciddi şekilde bozulma gözlenir ve son olarak birey, en basit gündelik işlerini dahi yapamaz konuma gelir.
Demans Nasıl Tespit Edilir?
Günümüzde en sık bilinen demans türü Alzheimer tip demanstır. Ancak beyindeki konumuna göre demansın farklı türleri de bulunmaktadır. Kimi hastalar yakın geçmişle ilgili bellek kaybı yaşarken, bazı hastalarda görsel-mekansal beceriler bozulabilir, evin yolunu hatırlamayabilir. Duygulanım eksikliği (apati), olaylara karşı kayıtsızlık, kafa karışıklığı, abartılı duygulanım vb. gözlenebilir.
Yaşlılık döneminde görülen demans, ilerleyici özelliktedir. Dolayısıyla erken evrede tespit edilmesi hastalığın seyrini yavaşlatabilmekte ve hastanın yaşam kalitesini arttırmaktadır. Beyin görüntüleme çalışmalarının yanı sıra klinikte kullanılan çeşitli test ve değerlendirme envanterleri sayesinde demansın beyindeki konumu ve şiddeti hakkında bilgi sahibi olunmaktadır.
Belirtiler doğrultusunda çeşitli egzersizler, hasta yakınlarına öneriler ve medikal tedavi ile hastanın işlevselliğini destekleyecek müdahalelerde bulunulmaktadır.
Depresif belirtiler sergileyen ya da bellek kaybı yaşayan yaşlı kimseler doktora gitme eğiliminde olmaz. Yakın çevrede bulunan kişiler ise onlara hasta değil, yaşlı gözüyle baktıklarından genellikle durumları ciddileşinceye dek doktora götürmezler. Yaşlıların toplum içinde yararlı olmaları isteniyorsa, sosyal ihtiyaçlarının sağlanması kadar, genel tıbbi bakımlarına da önem verilmelidir. Bu yardım gündüz bakımı, kısa süreli kinik bakım veya iki ayda bir klinik bakım şeklinde olabilir.
