Gündüz uykulu olma halinde artış, uyku veya uyuklama atakları, kesintili gece uykusu ile karakterize olan narkolepsi nörolojik bir uyku bozukluğudur. Narkolepsi, Yunanca kökenli “narke” (uyku, uyuşma, uyuşukluk) ve “lepsis” (atak, nöbete tutulma) kelimelerinin bir araya gelmesiyle oluşmaktadır. Narkolepsinin ilk kapsamlı tanımı 1880 yılında Jean Baptiste Edouard Gélineau tarafından yapılmıştır ancak narkolepsi ile ilgili 1672 yılında yayınlanan bir raporda günlük işlerini yerine getirebilen ancak yemek yerken, gülerken veya yürürken ani bir şekilde uykuya dalan olguların varlığından bahsedilmektedir.
Narkolepsinin Nedenleri
Bireylerin en önemli yaşamsal ihtiyaçlarından bir tanesi olan uyku, beyinde salgılanan bir kimyasal ile düzenlenmektedir. Bu kimyasal, oreksin veya hipokretin olarak bilinmektedir. Narkolepsinin sebebi tam olarak bilinmemekle birlikte ortaya çıkmasının beyindeki bu kimyasal eksikliğinden kaynaklanabileceği düşünülmektedir.
Ayrıca, genetik bozuklukların, hormonal değişikliklerin, psikolojik travmaların, uyku düzeninde yaşanan ani değişikliklerin ve çeşitli enfeksiyonların da narkolepsinin ortaya çıkışını tetikleyebileceği belirtilmiştir. Narkolepsinin bireylerde ortaya çıkma yaşı ise genellikle ergenlik ve genç erişkinlik dönemlerini kapsamaktadır.
Narkolepsi Belirtileri
- Artmış Gündüz Uyku Hali/ Kesintili Gece Uykusu
Artmış gündüz uyku hali narkolepsinin en önemli semptomlarından bir tanesidir. Hareketsiz hallerde ve rahat durumlarda bireyler uykuya dalmakta, uyuma eğilimi göstermektedir ve bireylerde gün içerisinde çoğu kez ani bir şekilde uyku ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Gündüz yaşanan uyku ihtiyacına karşılık ise narkolepsi hastalarının gece uykularında kesintiler yaşanmaktadır.
- Katapleksi: Kas Kontrolünün Ani Olarak Yitirilmesi
Narkolepsi hastalarının neredeyse tamamında katapleksi yani kaslarda yaşanan ani güçsüzlük görülmektedir. Kaslarda yaşanan bu ani güç kaybı, yüz ve boyun kaslarında başlamaktadır. Hastalar, çenenin gevşemesi ve başın düşmesi gibi belirtiler göstermektedir.
- Halüsinasyonlar
Uyku öncesinde, uykuya dalma esnasında veya uykudan uyanıklığa geçiş sırasında halüsinasyonlar ortaya çıkabilmektedir.
- Uyku Paralizisi
Bireylerin bilinçlerinin yerinde olmasına karşın istemli hareketleri gerçekleştirememesi uyku paralizisi olarak tanımlanmaktadır. Narkolepsi hastalarında uyku paralizisi; uyku esnasında, gece uykudan uyanmalarda ve sabah saatlerinde yaşanabilmektedir.
Narkolepsinin Hastalar Üzerindeki Etkileri
Narkolepsili hastalar üzerinde yapılan araştırmalar sonucunda, narkolepsili hastanın birçoğunda mesleki sorunların var olduğu, maddi kazançlarında azalmanın bulunduğu belirtilmiş, bu hastaların bir kısmının ise araba kullanamadıkları bildirilmiştir.
Narkolepsili hastalardaki uyku hali; hafızada, dikkat süresi ve konsantrasyonda azalma ve çabuk öfkelenmeye sebep olabilmektedir. Bunun sonucunda dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, depresyon ve anksiyete bozuklukları gibi hastalıklar da narkolepsiye eşlik etmektedir.
Stres, fiziksel yorgunluk ve yetersiz uyku gibi faktörler kaslarda yaşanan güçsüzlüğü etkileyebilmektedir; gövde kaslarında yaşanan ani güçsüzlük sebebiyle kişiler gündelik yaşamlarında zor durumlarla karşılaşabilmektedir. (Yere düşme, elinde tuttuğu şeyleri düşürme, kazalar vb.)
Çeşitli uyku bozuklukları, uyku terörü, uyurgezerlik narkolepsi hastalığında rastlanabilmektedir.
Narkolepsi hastaları metabolizma hızında düşüş yaşadığından kilo alabilmektedir.
Narkolepsi Tanı ve Tedavisi
Bireyler üzerinde önemli etkileri olan narkolepsinin tanısında çeşitli ölçümler dikkate alınmaktadır. Hastaların hastalık öyküleriyle birlikte kandaki oksijen seviyeleri, uyku ilişkili beyin dalga aktiviteleri, uyku sırasındaki göz ve bacak hareketleri, gündüz uykululuk düzeyleri ve hipokretin seviyesi gibi ölçümler bir arada değerlendirilmektedir.
Narkolepsi tedavisinde hastalık semptomlarının azaltılması hedeflenmekte, bu amaca uygun farmakolojik ve psikolojik tedavi yöntemlerinden faydalanılmaktadır. Narkolepsi semptomlarının azaltılması ve yaşam kalitesinin artırılması için gerekli olan hayat düzenlemelerinin yapılması desteklenerek, bireylerin fiziksel aktivitelerinde, uyku düzenlemelerinde ve beslenme tarzlarında yapacağı değişiklikler ile tedaviye olumlu katkılar sağlanmaktadır.
Kaynakça
- Karadağ, M., G. (2008) Narkolepsili hastalarda omega 3 yağ asitlerinin uyku, plazma oreksin A düzeyine etkisi ve hastaların beslenme durumlarının değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış doktora tezi) Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Beslenme ve Diyetetik Ana Bilim Dalı, Ankara.
- Yılmaz, K. (2015). Güncel Bilgiler Işığında Narkolepsi. Journal of Turkish Sleep Medicine, 2(1).
- Yüceer, H. (2019) Narkolepsiye özgü otoantikorların immünopresipitasyon ve kütle spektrofotometre ile tanımlanması ve validasyonu. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi) İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Sinir Bilimi Ana Bilim Dalı, İstanbul.
- https://www.nhs.uk/conditions/narcolepsy/causes/#:~:text=Many%20cases%20of%20narcolepsy%20are,the%20brain%20that%20produce%20hypocretin.