Çocuklarda Düzen Alışkanlığı Nasıl Kazandırılmalıdır?
Çocuklarda düzen alışkanlığı, sandığınız gibi bir tek ev düzeniyle alakalı değildir. Düzenli yaşam, aynı zamanda onların ruhsal, fiziksel ve sosyal gelişimlerini yakından ilgilendirir. Düzen alışkanlığı kazanmaları, küçük yaştan itibaren ebeveyn gözetiminde ve desteğinde gerçekleşmesi gereken bir süreçtir. Her şeyi çocuklarınız adına siz yaparsanız farkında olmadan onların dengeli yaşam alışkanlıklarını baltalarsınız.
Çocuklar size çok kolay gelen her şeye sizin kadar hızlı adapte olamazlar. Biraz sabırla ve destekle onlara odalarını toplatmayı, temizliğe katılmayı, yemek yapmayı, çamaşır makinesini çalıştırmayı öğretebilirsiniz. Buna alışmaları için biraz zamana ve sabra ihtiyacınız var. Eşyaları kavrayıp bir yerden bir yere götürmeye başladıkları andan itibaren onlardan ufak yardımlar isteyebilirsiniz. Böylece hem birlikte zaman geçirmiş hem de onu ev düzenine adapte etmeye başlamış olursunuz.
Çocuklarda Düzen Alışkanlığının Kazandırılabilmesi İçin Ebeveyn Taktikleri
Bazı çocuklar, düzenli bir yaşam sürerken neden bazıları düzene karşıdır? Bazı çocuklar kendi eşyalarını kimseye söyletmeden toplarlar, sabah uyandıklarında yataklarını kapatırlar. Okula gitmeden bir gün önce kendi çantalarını hazırlarlar. Hiçbir ödevlerini son ana bırakmazlar. Bu, sizce sadece ebeveynin onları sürekli kontrol etmesi şeklinde mi gelişir? Yoksa bu çocuklar, küçükken belli sorumlulukları almaya alışkın olabilirler mi? Evet, doğru bildiniz. Küçük yaşta ev içindeki belli eylemlere katılmasına izin verilen çocuklar, daha düzenli olma eğiliminde olurlar.
Çocuk küçükken sorumluluk geliştirme davranışını öğrenebilir. Onun dağıttığı oyuncakları siz toplarsanız küçüklüğünden itibaren geliştirmeye başladığı alışkanlık, birisinin onun dağınıklığını toplaması olur. Bunu gözlemleyen çocuk, büyürken de kendi yatağını toplama konusunda istekli değildir. Yatağını sadece arkadaşı geleceği için ilerleyen süreçte evine sadece misafir kabul edeceği zaman toplayan bir birey haline dönüşebilir. Ebeveyn düzenine küçük yaşta alışan çocuklar, ilerleyen süreçte de evlerini ve hayatlarını her zaman düzenli tutabilirler. Bu noktada devreye, onları günlük işlere dâhil etme tüyoları girer. Çocuklar, onlarla ortaklaşa yapmak istediğiniz etkinliklere katılmaya isteklidir. Bunu yapmak için onları basit bir oyun oynuyormuş gibi temizliğe ve ev düzenlemeye dâhil edebilirsiniz. Birlikte eğlenceli bir aktivite yaptığınızı vurgulayabilirsiniz. Bu eğlence algısı, çocukta temizliğin güzel bir aktivite olduğu düşüncesini yerleştirir.
Çamaşır katlamanız gerekiyorsa bu benzeri cümleleri kurmayı deneyebilirsiniz: Bunları tek başıma yaparken zorlanıyorum. Bana yardım eder misin? Sen, şu küçük olan çorapları bana verir misin? Bunun gibi söylemlerle çocuğunuzu ev işlerinin bir parçası haline getirebilirsiniz. Katladığınız çamaşırları yerine koyarken küçük birkaç parçayı onun getirmesini isteyebilirsiniz. Sonunda da ona teşekkür ederek bu sürece dâhil olmayı zevkli hale getirebilirsiniz. Bu davranışları çeşitli küçük yardım istekleriyle sonunda teşekkür ifadeleriyle destekleyerek pekiştirebilirsiniz. Bir süre sonra çocuk, sizin yardıma ihtiyacınız olduğunu düşünerek kendiliğinden ev işlerine katılım sağlayabilir.
Çocuklarda Düzen Alışkanlığı Ne Zaman Kazandırılmalıdır?
Çocuk rutin alışkanlıkları geliştirirken evde kendisine öğretilen düzeni takip eder. 1- 1,5 yaşına gelmiş bir çocuğun dökerek de olsa kendi yemeğini yemesine izin verebilirsiniz. Yere dökmesin, ev hemen toparlansın, işler çabuk bitsin diye her şeyi onun yerine siz yaparsanız, çocuğun ev düzenine alışması mümkün olmaz. Evde bir düzen olmasına alışsa bile bunu her zaman başka birilerinin yapması gerektiğini düşünür. Bu işler onun için günlük hayatın parçası haline gelmez.
Ayakta durabilen, dengesini kurmaya başlamış ve artık eşyaları sağlam bir şekilde kavrayabilen çocuklara kendi yataklarını toplaması gerektiğini öğretebilirsiniz. Bunu yaparken şu cümlelerden yararlanabilirsiniz: Hadi gel, birlikte yatağını toplayalım. Oyuncaklarını şu sepete koyar mısın? Gel oyuncaklarını toplayalım, sonra da parka oynamaya gidelim. Bu cümleler, çocuğunuzun düzen alışkanlığı geliştirmesini pekiştirmeye yardım eder.
Çocuk rutin alışkanlıkları öğrenirken bir süre sonra bunları belli bir düzende yapmaya alışır. Çocuk disiplin alışkanlıkları konusunda daha uyumlu bir hale gelir. Bu onun bütün yaşamını daha dengeli ve düzenli yaşamasına destek olur. Onlara düzenli olmayı öğretmek biraz sabır isteyebilir. Bu süreçte birlikte hareket etmeyi öğrenirseniz ilerleyen dönemde düzenli, ev temizliğine katkı sağlayan, disiplinli çocuklara sahip olabilirsiniz.
Çocukları Günlük İşlere Dâhil Etme Yöntemleri
Çocukları günlük işlere dâhil ettiğinizde onlara aynı zamanda bizim evin bir parçasısın, mesajını vermiş olursunuz. Çocuklarda tutarlılık geliştirmek için uygulayacağınız birkaç basit yöntem, ileride işinizi kolaylaştırabilir. Çalışan bir ebeveynseniz, ev düzenine uyum sağlayan çocuklar ilerleyen dönemde işinizi büyük ölçüde kolaylaştırır. Siz işten gelene kadar evi toparlamak, çocuğunuzun bir rutini haline gelmiş olabilir.
Ev düzeni, çocuk gelişimi konusunda çok önemli bir etkendir. Kendiniz dağınıksanız çocuğunuzun da bu ev şeklini benimsemesini sağlayarak ev işlerinde yeterli sorumluluğu almasını engelleyebilirsiniz. Çocuklarda zaman yönetimi, ev düzeni, temizlik, sosyal ilişkilerde tutarlılık gibi konuların gelişmesi için onları belli bir disipline alıştırmalısınız. Bu zorlayıcı bir tavırla ve kızarak gerçekleştirmeye çalıştığınız bir sistem olmamalıdır. Zorlayıcı tavırlar ya isyan tepkisine ve çocuklarda sinirliliğe ya da yerleşen takıntılara yol açabilir.
Küçük yaştan itibaren alıştırılan ve bu konuda zorlanmayan çocukların düzenli hayata alışması daha kolaydır. Odasını toplayan çocuklarda içsel düzen de daha dengeli bir hale gelir. Her şeyin yerli yerinde olması, bir misafir geldiğinde evde stres faktörüne yol açmaz. Hızlı ve acele şekilde ev toparlanmak ve temizlenmek zorunda kalınmaz. Her şey her zaman belli bir düzende olduğunda çocuk sakin bir ruh haline sahiptir.
Sakin çocuklarda başarı ve düzen daha dengelidir. Çocuk derslerine her gün düzenli şekilde çalışır. Belli hobilere zaman ayırabilir. Odasını her zaman düzenli ve temiz tutar. Yemek yediğinde tabağını makineye koyar. Yemekten sonra masanın üstünü silip dökülen kırıkları süpürgeyle alabilir. Bu davranışı herhangi bir zorlamayla değil, alışkanlıkla yapan çocuklar, hayatlarında da daha başarılı ilişkiler geliştirme eğilimindedir.
Ebeveynlerin Düzenli Olması ve Çocuğa Örnek Olması
Çocukları belli alışkanlıklara adapte edebilmek için ebeveynlerin de yeterince disiplinli olması gerekir. Çocuklar için belli bir yaşam düzeni oluştururken bulundukları ortamı derli toplu tutmak önemlidir. Ebeveyn örnekliği, evde düzen oluşturma açısından son derece önemli bir husustur. Çocuklar sadece söylenenleri yapmazlar.
Onlar önlerindeki örneklere bakar ve kendi ebeveynlerini rol model alırlar. Düzenli ortam çocuk psikolojisi açısından da birçok olumlu etkiye sahip olduğu gibi çocukların doğru alışkanlıklar geliştirmesinde de son derece etkilidir. Önce örnek olmak, sonra onları yaptığınız işe dâhil etmek, evin bir parçası olduklarını anlamalarına yardım eder.
Çocuklarda aidiyet duygusu geliştirmeyi destekler. İçinde bulunduğu ekibe katkı sağlamayı görev edinen çocuk, ilerleyen dönemde sosyal ilişkilerinde de kendini daha rahat ifade edebilir. İş bölümüne daha rahat adapte olur. Çocuk gelişiminde düzen, basit bir konu gibi görünse de toplumda huzurlu ve iş birliği yapmaya gönüllü bireyler yetiştirmek için oldukça önemli bir konudur. Çocuklarda bu olumlu davranışları ödüllendirme yöntemiyle pekiştirmeyi deneyebilirsiniz.
Onlar için sevdikleri bir yemeği yapmak, güzel bir çay yanı atıştırmalığı almak ya da pişirmek, güzel bir film seyretmek bu ödüllendirme yöntemlerinden biri olabilir. Bunun dışında onu takdir edebilir, yaptığı şeyden mutlu olduğunuzu belirtebilirsiniz. Söylediğiniz olumlu sözler, onun kimlik gelişimini de büyük oranda etkiler. Kendine olan güvenini geliştirmeye katkı sağlar. Sorumluluk bilincini geliştirmeye yardımcı olur.
Çocukla Tartışmanın ve Cezalandırmanın Düzen Hissine Olumsuz Etkileri
Çocuklarda bir davranışı olumlu yönde pekiştirmenin en etkili yolu onlara huzur ve düzen ortamı sağlamaktır. Çocuk bu ortamı yakaladığında kendi sorumluluklarını inkâr etmez. Sizin onlara herhangi bir uyarıda bulunmanıza bile gerek kalmaz. Okuldan gelen, yemeğini yiyen ve dinlenen çocuk düzenli çalışma alışkanlığına uygun olarak hareket eder. Öz disiplinini sağlayarak akşam yatacağı saati de bilir. Sabah erken kalkan bir çocuk akşam 9 gibi yatarak günlük uykusunu alıp okuluna dinç bir şekilde gider.
Çocuklarda güvenli bir ev ortamı olumlu bir pekiştireç olduğu gibi güvensiz ev ortamı da olumsuz bir pekiştireçtir. Çocuklarda disiplinsiz düzen, unutulan ödevlere, dağınık odaya, değişen yemek saatlerine neden olur. Çocuk çoğu zaman belli bir saatte uyumak istemez. Ev düzenine adapte olmakta zorluk çeker. Bu noktada aile danışmanlığı işinizi büyük oranda kolaylaştırabilir. Zorlayıcı tavırlar ve bir şeyi çocuğa direterek yaptırmaya çalışmak, sonuç almanızı güçleştirir. Bir uzman bakış açısı ise ailenizdeki problemleri çözmede doğru yaklaşımları benimsemenize yardımcı olabilir.
Çocuklarda düzenli alışkanlıklar geliştirmek için bütün ailenin katılım sağlaması gereken bazı kurallar oluşturabilirsiniz. Çocuklar için sorumluluk eğitimi, en başta belirttiğimiz gibi çok küçük yaştan itibaren başlar. Bu zamanda çocuk yeterli desteği görememişse ve aile içinde yeterli düzen sağlanmamışsa profesyonel destek alarak bu durumun üstesinden gelebilirsiniz.
Diğer taraftan bütün bunların dışında çocuğa zorla ve tartışarak yaptırılmak istenen düzenleme ve temizlik işleri, genellikle ters tepkilere yol açar. Çocuk temizlik ve ev düzeni konularında kafasında olumsuz düşünceler geliştirebilir. Bu noktada düzen kurmanın ve temizliğin kendi kişisel alanına müdahale olduğunu düşünebilir. Temizlik ve düzenleme işlerinin zorlayıcı ve olumsuz eylemler olduğunu düşünebilir. Bu nedenle hiçbir zaman özgür iradesiyle temizlik yapmaya yanaşmayabilir.
Çocuğu Takdir Etmek ve Ödüllendirmek
Ebeveyn taktikleri arasında düzen sağlamak için çeşitli ufak tüyolar vardır. Çocuktan küçük yardımlar istemek bunlardan bir tanesidir. Çocuklar için planlı yaşam düzeni oluştururken bu ufak istekleri onlardan beklemek ve yapmalarını sağlamak, onların yaşamlarını iyileştirmenize katkı sağlar. Yaşadıkları yerde ne kadar pozitif destek görürlerse o kadar güvenli ve rahat hissederler. Güvenli ve rahat hisseden çocuklarda pozitif düzen alışkanlıkları daha hızlı gelişir.
Okul dönemindeki çocuklar, okul öncesinde de alıştıkları düzenleri okul sonrası yeni alışkanlıklar edinirken kullanabilirler. Rahat bir çalışma sistemi için onlara güzel bir oda düzeni kurarak bu konuda yardımcı olabilirsiniz. Çocuklar için ödev düzeni, odalarında bulunan, işlerine yarayacak bir masa, kitaplık ve uykularını rahat şekilde almalarını sağlayacak bir yatakla mümkün hale gelebilir. Bu konuda destekleyici olmak ama zorlayıcı olmamak, ihtiyaç duyduklarında ve sizden istediklerinde onlara destek olmak, sorumluluklarını daha kolay yerine getirmelerini sağlayabilir.
Arada onlar için takdir edici ve cesaretlendirici sözler söylemek de bu konuda gerekli özgüvene kavuşmalarında ve kendilerini sevmelerinde etkili olur. Hayatını düzene sokan çocuklar, kendileriyle daha barışık olabilirler. Mutlu bir aile düzeni ve kendine güvenli çocuklar için birkaç basit ve cesaretlendirici söz bile çok büyük etkiler yaratabilir.
