Ekran Bağımlılığı

Her geçen gün daha fazla ebeveyn, çocuklarının tablet, telefon veya bilgisayar kullanımından dolayı endişelerini dile getiriyor. Başka sebeplerle kliniğe gelseler dahi hemen her çocuk ve genç için ikincil problem fazla ekran kullanımı oluyor. Yetişkinler için de bu durum çok farklı değil. Herhangi bir yerde etrafınıza baktığınızda, artık çoğu kişinin telefonu veya başka bir akıllı cihazla ilgilendiğini görebilirsiniz. Bu durumda hepimiz ekran bağımlısı mıyız?

Ekran Bağımlılığı Bir Hastalık mı?

Amerikan Psikiyatri Birliğinin geliştirdiği ve güncel versiyonu 2013’te yayımlanan “Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabının (DSM-5)” içeriğinde “ekran bağımlılığı” yer almıyor. Ancak henüz hastalık olarak kabul edilmemiş ve daha çok araştırmaya ihtiyaç olduğu belirtilmiş olsa da “dijital oyun bağımlılığı” (Internet Gaming Disorder) bir durum olarak yer almaktadır. Uzmanlar resmi bir tanı olmadığı için bu terimleri kullanmaktan kaçınsa da aşırı ekran kullanımının özellikle çocuklar ve gençler başta olmak üzere hepimiz üzerindeki olumsuz etkilerinden bahsetmek mümkün.

Ekran Kullanımı Ne Zaman Bağımlılıktır?

Aslında tıpkı diğer bağımlılık türlerinde olduğu gibi ekran kullanımının da günlük hayat işlevlerini yerine getirmeyi zorlaştırması durumunda buna bağımlılık denebilir. Aynı zamanda eğer ekran kullanımı, kişinin diğerleriyle ilişki kurma ve sürdürme becerilerini olumsuz etkiliyorsa bu durumda da bağımlılık olduğu söylenebilir. Ekran bağımlılığına en yakın durum olan “dijital oyun bağımlılığı” için DSM-5’in koyduğu kriterler şunlardır: günlük yaşamda zihnin sürekli oyun oynamakla meşgul olması; toleransın artması yani eşit derecede keyif alabilmek için her geçen gün daha fazla oyun oynama ihtiyacı hissetmek; oyundan uzak kalındığında sinirlilik, kaygı ve üzüntü hali; oynamayı bırakma veya azaltma girişimlerinin işe yaramaması; ne kadar vakit geçirildiğine ilişkin yalan söyleme; diğer eğlenceli etkinlikler yerine internetin tercih edilmesi; suçluluk, kaygı ve çaresizlik gibi duygulardan kaçınmak için internet oyunlarının oynanması; iş ve okul gibi alanlarda ihtiyaç duyulan performansın gerçekleştirilememesidir. Tüm bu kriterler içerisinde yer alan “oyun oynama” kelimeleri yerine internet veya ekran kullanımı kelimelerini yerleştirdiğimizde bütün bu belirtilerin “ekran bağımlılığı” için de geçerli olabileceğini söyleyebiliriz.

Ekran Bağımlılığının Olumsuz Etkileri Nelerdir?

Aşırı ekran kullanımı yalnızca fiziksel sağlığı değil ruhsal sağlığı ve sosyal ilişkileri de olumsuz etkiliyor. Ekran bağımlılığının fiziksel sonuçları arasında göz ve görme ile ilgili problemler sayılabilir. Örneğin, uzun süre ekrana maruz kalma bulanık görme, göz kuruluğu ve yoğun baş ağrılarına sebep olabilir. Ayrıca uyku süresini, uyku kalitesini azaltabilir. Son olarak ise hareketsiz bir yaşam biçimi ile ilişkili olduğundan obezite, kalp-damar hastalıkları ve diğer fiziksel rahatsızlıklara yatkınlığı artırabilir.

Aşırı ekran kullanımının her yaştan insan için olumsuz psikolojik etkileri vardır. Bilişsel becerileri olumsuz etkiler, dikkat süresini azaltır ve eleştirel düşünme becerisini kısıtlar. Duygusal etkilerine bakıldığında artan kaygı düzeyi, depresyon, stres ve hızlı duygu değişimi ile ilişkilidir. Davranışsal etkilerine bakıldığında ise, sosyal izolasyon, sosyal becerilerin olumsuz etkilenmesi ve agresif davranışların artmasına yol açabilir. Çocuklar ve gençler üzerinde ise gelişimsel adımların gecikmesine, davranış problemlerinin ortaya çıkmasına ve akademik performansın düşmesine sebep olabilir. Ayrıca başka bağımlı davranışların oluşmasına sebep olarak duygu regülasyonunu zorlaştırabilir ve günlük hayat işlevlerini bozabilir.

Ekran Kullanımı Nasıl Dengelenir?

Ekran kullanımının ekran bağımlılığına dönüşmesini önlemek için ekran süresini sınırlandırmak önemlidir. Çoğu zaman olduğu gibi olumsuz bir şeyi yapmamaya çalışmaktansa olumlu etkileri olan durumları artırmak daha etkili bir plan olabilir. Dışarda geçirilen vaktin artırılması, daha çok yüz yüze sosyalleşmek, egzersiz yapmak, yeni hobiler edinmek alternatif bir doyum alanı sağlayarak ekrandan uzaklaştırabilir. İş sebebiyle bilgisayar veya telefon kullanımının kaçınılmaz olduğu durumlarda özellikle hafta sonları ve tatillerde tamamen ekransız vakit geçirmek dengeyi sağlamaya yardımcı olabilir. Ev içerisindeyse ekransız alanlar (Örneğin, mutfak ve yatak odası gibi) ve ekransız saat aralıkları (Örneğin, yemek yerken ve uyumadan önce) belirleyebilirsiniz. Ayrıca uyumadan 1 saat önce ekrana bakmayı bırakmak genel uyku kalitesini artıracaktır.

Son olarak, eğer günlük hayatınızda sorumluluklarınızı yerine getirmenin ve sağlıklı ilişkiler kurmanızın önüne geçecek ölçüde ekran bağımlılığınız olduğunu düşünüyorsanız profesyonel destek alabilirsiniz. Bazı durumlarda problemin arkasında eşzamanlı olarak görülen anksiyete, depresyon ve dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) gibi katkıda bulunan başka faktörler olabilir. Bu durumda değerlendirme ve/veya medikal tedavi gerekebilir. Ayrıca tek başınıza baş etmekte zorlandığınız bir noktada profesyonel terapi desteği almak yardımcı olabilir.