Çocuklar için kullanılan Bilişsel Davranışçı terapi (BDT) uygulaması, çocuk/ergen ve ebeveyne belirli becerileri ve baş etme yollarını öğretmeyi amaçlayan kısa süreli (genellikle sekiz ila on iki seans arası) yapılandırılmış bir terapi yöntemidir. Bilişsel Davranışçı Terapi, düşünce, duygu, davranış ve bu üç bileşen arasındaki ilişkiye; düşüncelerin duygu ve davranışları nasıl etkileyip yönlendirdiğine odaklanan bir terapi yaklaşımıdır. Depresyon, kaygı bozuklukları, davranış problemleri, fobiler, obsesif kompulsif bozukluk, travma sonrası stres bozukluğu gibi durumlarda sıkça kullanılan ve etkililiği ispatlanmış, kanıta dayalı bir terapi protokolüdür. Bireysel olarak uygulanabileceği gibi ergenler başta olmak üzere grup uygulamaları da mevcuttur.
Bilişsel Davranışçı Terapi
Bilişsel Davranışçı Terapi; duygusal ya da davranışsal olarak zorluk yaşanan durumlarda düşünce, duygu ve davranış arasında kurulan ilişkinin bazı yanlış inanışlara yol açtığını ve bireyi bu yönde şartlanmaya ittiğini söyler. Birey, bu inançları sebebiyle sevilmediğini, değer görmediğini ya da başarısız biri olduğunu düşünebilir. Bu yönde düşünen biri duygusal olarak daha olumsuz yönde hisseder ve içe kapanabilir.
Bilişsel Davranışçı Terapi, olumsuz yönde gelişen şartlanmaları ve bununla ilişkili olarak gelişen inanç sistemini fark etmeyi ve bu inanç sisteminin duygu ve davranışlara yansıma şeklini kişiye göstermeyi amaçlar. Terapi sürecinde en temel prensip olarak işlevsiz ve iyi gelmeyen düşüncelerin alternatif/gerçekçi düşüncelerle değişimi sağlanır. Düşünce düzeyinde yaratılan değişimin duyguları da olumlu yönde etkileyeceğini ve bu sayede istendik davranış değişiminin gözleneceğini ifade eder. Terapi sürecinde kullanılan yöntemler sayesinde bireye çeşitli baş etme yolları öğretilir. Bu sayede iyi gelmeyen düşünce ve davranış örüntülerinin olumlu yönde değişimi amaçlanır.
Çocuklarda Travma Odaklı Bilişsel Davranışçı Terapi
Travma Odaklı Bilişsel Davranışçı Terapi, travmatik yaşam olaylarına maruz kalan çocuklarla çalışırken kullanılan yaygın terapi türlerinden biridir. Travmatik yaşantıya müdahalenin yanı sıra travmaya bağlı olarak ortaya çıkan kaygı, depresyon ya da benzer şekilde uyum bozucu semptomlarla da baş etmeyi amaçlar. Çocuğun rahatsızlık yaratan semptomlarıyla çalışırken ebeveynlerin de bu konuda becerilerini destekleyecek müdahaleler planlanır. Bu sayede çocuğun yalnızca terapi sürecinde değil, aile ortamında ebeveynleri tarafından da yüreklendirilmesi, ebeveyn-çocuk ilişkisinin güçlendirilmesi ve çocuğun baş etme becerilerinin desteklenmesi sağlanır.
Çocuklarda Bilişsel Davranışçı Terapi ve İlaç Kullanımı
Çocuğun yaşadığı güçlük alanı ve bu güçlüğün şiddeti göz önünde bulundurularak Bilişsel Davranışçı Terapi protokolüne ek, medikal tedaviden de yararlanılmaktadır. Kaygıyla ilgili ya da depresif belirtilerin eşlik ettiği durumlarda veya travmatik yaşam olaylarında psikoterapi sürecine ek olarak ilaç tedavisi de uygulanabilmektedir. Psikoterapiyle birlikte sürdürüldüğünde çocuk/ergenlerin psikolojik iyilik halinin ve işlevselliğinin büyük ölçüde arttığı gözlenmektedir.
Çocuklarda Bilişsel Davranışçı Terapi ve Aile Uygulamaları
Çocukla yürütülen Bilişsel Davranışçı Terapi uygulamalarında aile desteği oldukça önemlidir. Aile tutumlarındaki değişim, çocuklarda gözlenen uyumsuz davranışların değişiminde oldukça kritiktir. Yalnızca çocuğun değil ebeveynlerin de süreç içinde eğitilmesi, problem çözme becerilerinin geliştirilmesi terapi sürecinin bir parçası haline gelmektedir. Özellikle küçük yaştaki çocuklarla yürütülen uygulamalarda kullanılan davranışçı yöntemler, ailelere anlatılır ve ev ortamında da kullanımı önerilir.
Örneğin, Davranım Bozukluğu gibi olgularda, çocuğun olumlu ve istendik yöndeki davranışlarını pekiştirme ve bu sayede kabul görme duygusunu arttırma amaçlanır. Başlangıçta somut pekiştireçlerle (yapıştırma, gülen yüz gibi) ödüllendirilen çocuk; bu sırada ebeveynin onayını da alır ve süreç boyunca soyut pekiştireçler devrededir (onaylama, aferin, gülümseme gibi). Bir süre sonra soyut pekiştireçler, somut olanlarla eşlenir ve yerini alır. Bu sayede çocuğun içsel denetimi ve davranış kontrolünü kazanması amaçlanır. Bu süreçte ebeveynle ve okulla işbirliği kurmak, terapi protokolünde eşgüdümlü çalışmak oldukça önemlidir.
Çocuklarda Bilişsel Davranışçı Terapi Uygulamaları
Çocuğun yaşadığı zorluk alanı göz önünde bulundurularak, davranım problemleri (öfke kontrol sorunu, uyum bozucu yıkıcı tarzda davranışlar), duygusal güçlükler (depresyon, kaygı gibi), fobiler, akran zorbalığı, obsesif kompulsif bozukluk ya da travmaya bağlı durumlarda kullanılan farklı yöntemler mevcuttur. Temelde olay ve düşünce arasında bağ kurup bu düşüncelerin duygu ve davranışları nasıl etkilediği ve birbirinden nasıl etkilendiği çocukla paylaşılarak sorun çözme yöntemleri çocuğa öğretilir.
Duygusal güçlüğü olan çocuklardaki uygulamalarda duyguların isimlendirilmesi, olay ve o sırada akıldan geçen düşüncelerle ilişkilendirilmesi amaçlanır. Çocuk o duyguyu, o duygunun bedenindeki etkilerini, düşünce ve davranışlarına nasıl yansıdığını keşfeder. Düşüncelerin işlevsel şekilde değişimi, daha farklı nasıl düşünebileceği çocuğa öğretilir. Ev ödevleriyle (düşünce kaydı, davranışsal ödevler gibi) seanslarda kurulan bağların pekiştirilmesi amaçlanır. Çocuğun yaşına göre uyarlanmış nefes ve gevşeme egzersizleri, baş etme kartları kullanılabilir. Oyunlar aracılığıyla (bazen oyun terapisinden de destek alınarak) çocuğun rahatlaması sağlanır. Çocuk ve terapist bir ekip gibi çalışarak çocuğun problem çözme becerilerini geliştirir. Bu süre zarfında ebeveyn ve okul süreciyle de işbirliği içinde çalışır.
Psikoterapi süreci sonlanmış olsa bile çocuğun benzer durumlarla karşılaştığında baş edebilmesi için uygulayabileceği beceriler Bilişsel Davranışçı Terapi protokolü sayesinde çocuğa büyük ölçüde kazandırılmış olur.
Yazar
Uzm. Psk. Ayşenur Güngör
