İş hayatında, aile bireyleri arasında, toplumsal ilişkilerde ve romantik ilişkilerde kişiler, hayatlarının bir döneminde manipülasyona maruz kalabilmektedirler. Manipülasyon, bir kişinin kendi düşünce, davranış ve istekleri doğrultusunda karşısındaki kişinin düşüncelerini, davranışlarını veya isteklerini değiştirmeye çalışması şeklinde tanımlanmaktadır.
Bilinçli yapılan aldatmaca ve çeşitli stratejiler ile kişilerin algısını, duygu, düşünce ve davranışlarını değiştirmeyi amaçlayan manipülasyon türü duygusal manipülasyon olarak adlandırılmaktadır. Gaslighting veya gaslight yöntemi ise bir kişinin karşısındaki kişinin gerçeklik algısını değiştirerek, gerçek dünya ile zihni arasında bağlantı bozukluğuna yol açarak, kişiyi ciddi psikolojik baskı altına alması şeklinde tanımlanmaktadır. Türkçede birebir karşılığı bulunmayan gaslight kavramının çıkış noktası “Gas Light” isimli bir tiyatro oyunudur ve genel olarak duygusal manipülasyon veya görünmeyen psikolojik şiddeti ifade etmekte kullanılmaktadır. Gaslighting bir çeşit kimlik ve benlik bilincini zedeleyen duygusal manipülasyon biçimidir.
Gaslight yönteminde önemli unsurlar dikkat çekmektedir. Bu unsurlar şu şekilde sıralanabilmektedir:
- Duygusal manipülasyon, manipülasyonun uygulandığı kişiye istenilen etkiyi verene kadar devam etmektedir.
- Manipülasyonu uygulayan kişi, manipülasyona maruz kalan kişiyi kontrol etmenin yanı sıra onun kendisiyle aynı fikirde olmasını da sağlamak istemektedir.
- Manipülasyonu uygulayan kişi, manipülasyona maruz kalan kişinin her zaman kendi yanında, kendi düşüncelerini onaylar halde olmasını beklemektedir.
- Manipülasyonu uygulayan kişi karşısındaki kişinin kendisine bağımlı hale gelmesini amaçlamaktadır.
Gaslight Yöntemindeki Manipülatif Davranışlar
Manipülasyonu uygulayan kişi bu süreçte, karşısındaki kişinin algısını, düşüncelerini ve davranışlarını istediği şekilde yönlendirmeye çalışırken çeşitli davranışlarda bulunabilmektedir. Manipülasyonu uygulayan kişinin yararlandığı davranışlar genellikle,
- Yalan söylemek,
- Duygu sömürüsü yapmak,
- Kendini gizlemek,
- Kurban rolünü oynamak,
- Aşağılamak,
- Duygusal şiddet uygulamak,
- Mahrum bırakmak,
- Suçluluk duygusu yaratmak,
- Egoyu okşamak şeklinde sıralanabilmektedir.
Duygusal Manipülasyon Uygulayan Kişiler
Duygusal manipülasyon uygulayan kişiler genellikle ilişkideki güç ve kontrolü elinde tutmak isteyen kişiler olabilmektedir. Manipülasyonu uygulayan kişinin çoğunlukla kişisel kazançları önemlidir. Bazı durumlarda manipülasyonu uygulayan kişi karşısındaki kişi için neyin doğru olduğunu daha iyi bildiğini düşünerek karşısındaki kişinin davranış ve duygularını kontrol etme çabası içerisine girebilmektedir. Bu kişiler güç ve kontrolün tamamen kendisinde olmasına ihtiyaç duyduğu için manipülatif davranışlardan farklı şekillerde ve farklı zamanlarda yararlanmaktadırlar. Güç ve kontrolü bu yöntem çerçevesinde uygulayan kişilerin bazı belirleyici kişilik özellikleri bulunmaktadır.
Manipülasyon uygulayan kişilerin genellikle,
- Benmerkezci olduğu,
- Narsist kişilik özelliklerine sahip olduğu,
- Antisosyal davranış bozuklukları gösterdikleri bilinmektedir.
Manipülasyonu uygulayan kişinin hedeflerinden bir tanesi de manipüle ettiği kişiyi susturmak ve diğer herkesin de onun yanlış olduğuna inanmasını sağlamaktır. Gaslighting yöntemiyle manipülasyon uygulayan kişi, karşısındaki kişinin kendi duygu ve düşüncelerine, yargı ve deneyimlerine olan inancını, kendisine olan güvenini kaybetmesini sağlayarak, tepkilerinin, duygu ve düşüncelerinin hatalı olduğuna inanmasını sağlama çabası içerisinde olmaktadır.
Duygusal Manipülasyona Uğrayan Kişiler
Duygusal manipülasyona açık kişiler ise genellikle,
- Başkaları tarafından kabul görme ihtiyacı yüksek,
- Hayır diyemeyen,
- Özgüven eksikliği yaşayan,
- Dışarıdan kontrol edilmeye açık kişiler olmaktadır.
Bu kişiler kendi iradesi dışındaki yönlendirmelere ve bağımlı hale gelmeye açık, çaresizlik, değersizlik ve suçluluk hissetmeye ve tehditlere maruz kalmaya yatkın durumdadır. Uğradığı manipülasyon sonucunda düşüncelerinin yanlış olduğu, duygularının değersiz olduğu hissine kapılan kişiler kendi hareketleri, hisleri ve doğruları konusunda şüphe içerisinde olmaya ve kendilik algılarını kaybetmeye, akıl sağlıklarını yitirmeye başladıklarını düşünebilmektedirler.
İlişkilerde Duygusal Manipülasyon ve Sonuçları
Duygusal manipülasyona uğramak veya gaslight yöntemi ile psikolojik şiddete maruz kalmak her kişide farklı etkilere sebep olmakta, kişilerin hayatında çoğu zaman kimlik ve benlik bilincini olumsuz etkileyen çeşitli izler bırakabilmektedir.
Duygusal manipülasyona uğramak,
- Ruhsal bozulmaya sebep olabilmektedir.
- Psikiyatrik bozuklukların ortaya çıkmasına zemin hazırlayabilmektedir.
- Kişilerin akıl sağlığını ve öz kontrolünü kaybederek, korku ve tehdit hissetmesine, çaresizlik duygusu yaşamasına yol açabilmektedir.
- Benlik saygısında azalma yaratabilmektedir.
- Kişilik gelişimini negatif yönde etkileyebilmektedir.
Bu etkiler duygusal manipülasyona maruz kalan kişilerin hayatlarında travmatik süreçler yaratabilmektedir. Bu süreçler kişilerin olumsuz yönde değişimleri, öz kontrolünü yitirmeleri, huzursuz edici duyguları yoğun bir şekilde yaşaması, karar verme mekanizmalarının ortadan kalkmasına sebep olabilmektedir. Bu durumların tanı ve tedavisinde psikiyatrist ve psikologların psikolojik desteklerine ihtiyaç duyulmaktadır.
Duygusal manipülasyon gibi çeşitli psikolojik şiddet yöntemleri veya gaslighting yöntemi, sonuçları ile birlikte değerlendirildiğinde uygulayan kişi için de maruz kalan kişi için de psikiyatrik tedavi gerektiren durumları oluşturabilmektedir. Sağlıklı insan ilişkilerinin gelişmesi ve sağlamlığı, toplumsal ilişkilerin düzenlenmesi ve ikili ilişkilerin her türlü şiddetten uzak hale gelmesiyle sağlanabilecektir. Bu sebeple duygusal ve ruhsal olarak zedeleyici, zarar veren, psikolojik şiddet içeren her durumun erken dönemlerde fark edilmesi ve tedavisi ileri dönemlerde daha az olumsuz sonuçların ortaya çıkmasını sağlayabilecektir.
Kaynakça
- Akiş, A. D.,Öztürk, E. (2021). Patolojik Narsizm: Duygusal İstismar ve “Gaslighting” Perspektifinden Kapsamlı Bir Değerlendirme. Artuklu İnsan ve Toplum Bilimi Dergisi, 6(2), 1-31.
- Yılmaz, H. (2018). İnsan İlişkilerinde Manipülasyon Ölçeği. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(4), 449-467.