En “Popüler” Şemalarımız

Bireylerin özellikle de çocukluk dönemlerinde karşılanmayan duygusal ihtiyaçları belli şemaların oluşmasında rol oynar.

Duygusal yoksunluk:

Bir çocuğun birincil bakım vereninin, en çok da annesinin duygusal olarak ihmal etmesinden kaynaklanır. “Hiçbir zaman yeteri kadar sevilmeyeceğim” düşüncesi hakimdir. Bu insanlar farkında olarak veya olmayarak diğerleri tarafından sevilmek, değer görmek için o insanlara duygusal baskı kurarlar. Bu baskı karşıdaki insanı rahatsız edip ilişkiden vazgeçme noktasına getirdiğinde ise hiçbir zaman mutlu olamayacağım düşünceleri pekişmiş olur. Buna kendi kendini gerçekleştiren kehanet diyebiliriz.

Terk edilme:

Bir çocuğun özellikle anne baba ilişkisi sıkıntılı olduğunda; boşanma, terk eden ebeveyn, evden uzakta olan ebeveyn, kayıp, kavga eden anne/baba, aile içi şiddet gibi nedenlerle bağlılık kuramayan ailelerin çocuklarında sıklıkla görülen bir şemadır. Bu kişiler farkında olmadan ilişkilerine “nasıl olsa bir gün bitecek, bir gün o da terk edip gidecek” algısıyla başlarlar. Duygusal ilişki kurdukları kişilere aşırı bağlanır, hiç terk edilme ihtimali yokmuş gibi davranarak aslında terk edilmeye uygun ortamları kendileri yaratırlar. Örneğin partneri telefonlarına cevap vermeyen bir kişi, aldatıldığını düşünerek aşırı öfkeli ve dürtüsel davranışlar sergileyerek partnerini incitebilir.

Boyun eğicilik:

Otoriter, baskıcı, cezalandırıcı, karar verici ebeveyn ile büyüyen çocuklarda sık görülen bir şemadır. Başkalarının duygu, düşünce ve ihtiyaçlarını kendisininkilerin önünde tutmak zorunda olduklarını düşünürler. Hayır diyebilme becerileri zayıftır. Bu bireylerin 3 farklı tepki mekanizmaları vardır.

Teslim tepkisi, özellikle otoriter insanlarla ilişki kurarak boyun eğmeye ve teslim olmaya yöneliktir. Bu insanlar, kişiler arası diyaloglarında “farketmez” cevabını sık kullanırlar.

Kaçınma tepkisi, bireyin karşısındaki kişi farklı fikirdeyse kendi fikrini beyan etmesinden kaçınması, ifadelerinin sınırlı olması anlamına gelir.

Aşırı telafi tepkisi ise, teslim tepkisinin tam tersidir. Anlamsız ve irrasyonel şekilde diğerlerinin fikirlerine karşı çıkarlar. İnkar mekanizması olarak da adlandırılabilir.

Kendini feda:

Kendini feda (superman) şeması boyun eğiciliğe benzer. Aralarındaki fark kendini feda içten gelir. Birey, karşısındaki insanın ihtiyaçlarını karşılamadığında o insanın üzüleceğini düşünerek hareket eder. Onun yerine kendisinin üzülmesi daha makul bir seçenektir. Genelde evin en büyük çocukları, sorumluluk alan çocuklar, annesi hasta olup çocukluk rolünden anne rolüne giren çocuklar kendini feda şemasına yatkındırlar. Bu şemada gizli bir narsisizmden, “ben güçlüyüm, ancak ben layıkıyla yapabilirim” gibi bir düşünce yapısından bahsedilebilir. Türk toplumunda özellikle de annelerde sıkça görülen kendini feda şemasına sahip bireyler, teslim tepkisi olarak karşılık görmeden sınırsızca verme davranışına sahiptirler. Bencil olmaktan içten içe korkarlar ve verici davranışları çoğu zaman abartılı boyutlardadır.

Kusurluluk:

Genellikle eleştiren ve yargılayan anne babaların çocuklarının geliştirdiği bir şemadır. Birçok konuda eksik ve yetersiz olduklarını düşünürler. Ne yapsalar ebeveynlerine yaranamamışlardır. Bu bireyler farkında olmadan ve devamlı olarak eleştirel insanlara kendilerini kanıtlamaya çalışırlar. Kusursuz görünmeyi hedeflerler. Diğerlerini eleştirerek aslında kendi kusurlarını eleştirdiklerinin farkında değildirler. Kendilerini olduğu gibi kabul eden, yani eleştirel ve yargılayıcı olmayan insanları genellikle ikinci plana atarlar. Böylece kusurluluk şemaları pekişmeye devam eder.

Haklılık/Büyüklenmecilik:

Ebeveynler tarafından sınırsızca her şeyin verildiği, her istediği yapılan çocukların ya da erken çocukluk döneminde ihmal/istismar edilen bireylerin geliştirdiği bir şemadır. Bireyler toplumsal bir yapıda önüne çıkan, yolunu kesen herkese her şeyi yapabilme hakkına sahip olduklarını düşünürler. Teslim tepkisi olarak, iyilik yaptığı kişiler kendilerine karşı geldiğinde her hakkı kendilerinde bulurlar. Aşırı telafi tepkisinde durum tam tersidir, diğerlerine karşı aşırı müsamaha gösterme eğilimde olurlar. Bazı durumlarda ise haksız olmak/haksız görülmek yerine kaçınma davranışı gösterirler.