Depresyonun Gelişimi ve Pozitif Bakış Açısı Geliştirme Yolları

Erken yaşantılar kişide kendisi ve dünya ile ilgili bazı temel işlevsel olmayan inançların veya şemaların gelişmesine yol açar. Bu şemalar daha sonra algıları organize etmede ve davranışları yöneltmede kullanılır. Kişinin dünyasını öngörebilmesi ve yaşantılarını anlamlandırabilmesi, normal işlev göstermesi için gereklidir. Ancak bazı şemalar son derece katı, uçta, değişmeye dirençli ve bu nedenle de işlevsel değildirler. Böylece depresyon gelişmesine zemin hazırlarlar. Ancak yalnızca işlevsel olmayan şema ve düşüncelerin olması tek başına depresyon oluşumunu açıklayamaz. Sorun, bireyin yaşamında o şema ya da şemaları aktive eden kritik olayların meydana gelmesiyle başlar. Örneğin, “Kişisel değer yalnızca başarıya bağlıdır.” inancı başarısızlıkla karşılaşınca depresyona yol açabilir. Aynı şekilde, mutlu olmak için sevilmek gerekir tarzındaki bir düşünce ret ile karşılaşınca depresyonu tetikleyebilir. İşlevsel olmayan düşünceler aktive olunca “olumsuz otomatik düşünce” bombardımanına yol açarlar. Hoşa gitmeyen duygularla ilintili olduğu için, bu düşüncelere olumsuz denmektedir. Kişinin kontrolü olmadan akla gelir. Otomatik düşünceler günlük yaşantıların yorumlanması, gelecekle ilgili tahminler ya da geçmişte olanların anımsanmasıyla ilgili olabilirler. Otomatik düşünceler depresyonun diğer belirtilerine yol açar. Aktive düzeyinde azalma, geri çekilme gibi davranışsal; ilgi kaybı, hareketsizlik gibi motivasyonel; suçlanma, anksiyete, üzüntü gibi duygusal ve dikkati toplayamama, uyku bozuklukları gibi bilişsel belirtiler ortaya çıkar.

Depresyon geliştikçe olumsuz otomatik düşünceler daha sıklaşır ve şiddeti artar, rasyonel düşüncede ise azalma gözlenir. Bu süreç gittikçe artan ve devamlılık gösteren çökkün duygudurumla desteklenir böylece kısır döngü oluşur.  Bir yanda depresyonun artması daha fazla depresif düşünceye yol açar ve bu düşüncelere inanma olasılığını arttırır. Diğer yandan ise depresif düşüncelerin çokluğu ve bunlara daha fazla inanma depresyonun derecesini arttırır. Bu kısır döngü, ancak olumsuz düşüncelerin sorgulanması, sonra da bu düşüncelerin temelindeki varsayımların değiştirilmesi öğrenilerek kırmaya çalışılır.

Olumsuz otomatik düşünceleri fark etme

Kişinin yeni bir bakış açısı kazanabilmek için kendi alternatif düşüncelerini geliştirmesine, sistematik ve rasyonel sorular sorması yardımcı olur.

1. Kanıt nedir? Olumsuz otomatik düşünceler ile ilgili kanıtlar nelerdir? Depresyondaki kişilerin olumlu bilgilerden çok olumsuz bilgileri hatırladıkları bilinmektedir. Diğer yandan nötr ve olumlu bilgiler olumsuz olarak algılanır. Bu nedenle kişinin öncesinde farkında olmadığı karşıt kanıtları fark etmesine ve olumsuz kanıtların geçersizliğinin sorgulanmasına olanak kılar.
2. Başka ne olabilir? Farklı bakış açıları olabileceği görülebilir. Kendinizi daha iyi hissettiğiniz zaman ne düşünürdünüz? Güvendiğiniz bir kişi ne düşünürdü? Bir arkadaşınız gelip size bu problemi anlatsa ona ne derdiniz?
3. “Bu şekilde düşünmenin yararları ve zararları nelerdir?” , “Bu şekilde düşünmenin ne gibi faydası oldu?” gibi sorular kişinin kendini suçladığı, eleştirdiği durumlarda akla getirilip sorgulanabilir.
4. Ne çeşit bir mantık hatası yapıyorum? Bir tek olaya dayanarak bir sonuca mı varıyorum? (genelleme), Yalnızca hatalarımı görüp kuvvetli yanlarımı göz ardı mı ediyorum? , Ya hep ya hiç tarzında mı düşünüyorum? Benim hatam olmayan bir şeyde sorumluluk mu yükleniyorum? Hemen sonuca mı gidiyorum? Gibi düşünce hatalarını sorgulamalar kişinin muhakeme yaparak gerçeğe varmasına ve daha rasyonel, olumlu bakış açısına ulaşmasına fırsat sağlar (Savaşır, Boyacıoğlu ve, Kabakçı, 1998).