Stres, uyum sağlanması ya da tepki verilmesi gerekli herhangi bir tehlike anında vücudun gösterdiği doğal bir reaksiyondur. Tehlikeyle ilgili gözlenen durum gerçek bir olay olabileceği gibi zihnin “tehlikeli olarak algıladığı” bir durum da olabilir. Kişiyi korumak adına ortaya çıkan stres tepkisi, çok fazla gözlendiğinde yaşam kalitesini ve bireyin işlevselliğini bozabilir. Gündelik yaşam içinde okul, ev, aile, iş ortamında pek çok yaşam olayı stres verici hale gelebilir. Bedensel, duygusal, düşünce ve davranış düzeyinde ortaya çıkan stres, yalnızca olumsuz yaşam olayları karşısında değil; iş ya da şehir değişikliği gibi uyum gerektiren herhangi durumda da gözlenebilir.
Stres Belirtileri Nelerdir?
Stresin pek çok bedensel, duygusal, düşünsel/bilişsel ve davranışsal belirtisi vardır.
Kalp çarpıntısı, ağrı ve yorgunluk hissi, kaslarda gerilme, nefes alıp verişte hızlanma, gastrointestinal sorunlar (kabızlık, ishal, mide ve bağırsak rahatsızlıkları), halsizlik, göğüs ağrısı, bulantı, baş dönmesi, sık hastalanmak, bağışıklık sisteminin zayıflaması, cinsel arzunun kaybı; isteksizlik, eskiden zevk alınan şeylerden zevk alamamak, yalnız hissetmek, depresyon, mutsuz, keyifsiz hissetme, karamsarlık, bunalmışlık hissi, huzursuzluk, alınganlık, asabiyet, öfke patlamaları, kaygı bozukluğu; unutkanlık, karar verme güçlüğü, sürekli endişeli hali, olayların olumsuz tarafına odaklanma, muhakeme becerilerinin zayıflaması, bellek problemleri, odaklanmada güçlük; uyku bozuklukları (çok uyumak, uykuya geçememek, uykunun bölünmesi gibi), iştah sorunları (aşırı yemek yeme ya da iştahsızlık), kaygı belirtisi davranışlar (tırnak yeme, saç yolma gibi), erteleme davranışı, bir işe başlayamamak ya da başlanan işi sürdürememek, insanlardan kendini soyutlamak, içe kapanmak, alkol ya da madde kullanımı şeklinde görülmektedir.
Stresle Baş Etmek için Gençlere Öneriler?
Stresten etkilenme düzeyini azaltabilmek için stresi neyin başlattığını keşfetmek oldukça önemlidir. Kaynağın anlaşılması, baş etme konusunda yöntem geliştirmeyi kolaylaştırır ve izlenecek yolun ilk adımını oluşturur. Stres belirtilerini tanımak ve bireyin stres anındaki farkındalığı bir diğer adımdır. Çok yoğun stres yaşandığı ve baş etmenin zorlaştığı durumlarda bir ruh sağlığı uzmanından yardım almak oldukça kritiktir. Gerekli görüldüğü takdirde medikal tedavi başlanabilir. Psikoterapide ise stres kaynağını keşfedip baş etme yollarını güçlendirecek müdahalelerde bulunulur.
Stresle ilgili günlük kayıtlar tutmak (olay, başlatıcı, o sırada akıldan geçen düşünceler, duygu, davranış kaydı) farkındalığı arttıracaktır. Bu sayede tetikleyicilerin keşfi ve başlatıcıları tanımak mümkün hale gelir. Stres anında uygulanabilecek nefes ve gevşeme egzersizleri, bedendeki stres düzeyini azaltıp kontrol altına almayı kolaylaştırabilir. Psikoterapi uygulamalarında danışanlara nefes ve gevşeme egzersizleri öğretilerek stres anında bedensel olarak gevşemeyi öğrenmeleri amaçlanır. Aynı zamanda stresi tetikleyen olay-düşünce-duygu-davranış arasında bağ kurularak düşünce sisteminde değişim yaratılır.
Stresle baş etmek için fiziksel egzersiz, sağlıklı beslenme, düzenli uyku ve dinlenme, insanlarla iletişim kurma, sosyal bağları sürdürme, geçmiş ya da geleceğe değil o ana odaklanma, anın tadını çıkarmaya çalışma ve gevşemeyi öğrenme uygulanabilecek yöntemlerin başında gelmektedir.
Stresi azaltmak için yatıştırıcı etkisi bulunan madde ya da alkol kullanımı, etkisi geçtikten sonra daha yoğun bir endişe hali ile geri dönebilir. Bu sebeple stresi tetikleyecek şeyleri tespit edip baş etme becerilerine odaklanmak çok daha sağlıklı ve kalıcı yönde çözüm üretebilmeyi sağlar. Yaşantısının getirdiği sorumlulukları düzene koymak, sıralama yapmak ve hoşa giden aktiviteler için zaman yaratmak oldukça önemlidir. Sosyal etkileşimi sürdürmek, yakın bir arkadaş ya da aile üyesinden destek almak, gerektiğinde bir uzman ile görüşmek, baş etme becerilerini destekleyici özelliktedir.
Öfke Tepkisi
Öfke; herhangi bir saldırı, tehdit ya da engellenme durumunda hissedilen, vücutta fizyolojik belirtilerle birlikte gözlenen temel bir duygudur. Tehlike anında, sinir sistemi kortizol (stres hormonu) ve adrenalin hormonları salgılar. Bu hormonlar sayesinde beden “alarm konumuna” geçer. Kalp atımı hızlanır, kaslara doğru kan akışı hızlanır, kalp atım hızı, kan basıncı ve nefes alıp verme artar, vücut sıcaklığı yükselir ve terleme gözlenir. Vücut tehlike karşısında savaşmaya hazır hale gelir. Sinir sisteminin verdiği bu tepki Savaş-Kaç tepkisi olarak adlandırılır ve otomatik olarak devreye girer.
Beden ve zihin gündelik yaşamdaki olayların ne denli tehlike yarattığını ayırt etmekte zorlanır; içsel ya da dışsal tehlikeye dair sinyalleri aldığında “Savaş-Kaç” tepkisini devreye sokar. Bir terfi anında ya da teslim tarihi yaklaşmış bir işle alakalı olarak, vahşi bir yırtıcının yaklaşma anındaki gibi davranır. Dolayısıyla sık sık tetikte olması gerekir. Yaklaşan “tehlike karşısında” hayatta kalmak için bedensel, duygusal, düşünsel ve davranışsal olarak alarm sistemini çalıştırır. Sürekli tetikte olmak ve tehlike ile baş etmeye çalışmak uzun vadede oldukça yorucu hale gelmeye başlar ve işlevselliği azaltır. Birey, rutin işlerini sürdüremez hale gelebilir. Hayati bir alarm sistemi, çok fazla kullanıldığında işlevi bozan ve psikolojik iyilik halini olumuz etkileyen bir konuma ulaşır.
Gençlerde Öfke Yönetimi
Öfke duygusunu ve belirtileri tanımak, öfke ile ilişkilendirilen duyguları tespit etmek öfke yönetiminde öncelikli adımdır. Öfke, oldukça sağlıklı ve normal bir duygudur, ancak bireyin kendisine, çevreye ya da nesnelere yöneldiğinde istenmeyen durumlar ortaya çıkabilir ve bu durum, öfkenin sağlıklı yönetilemediği anlamına gelir. Öfke ve agresif davranışlar arasındaki ayrımın yapılması bu sebeple oldukça önemlidir. Öfke anında kısa aralar vermek ve yatışana kadar kullanılabilecek yöntemleri kullanmak büyük ölçüde sakinleşmeyi sağlar. Problem çözümüne dayalı atılacak adımda, kar-zarar hesabı yapma ve sonuçları öngörme becerisi kazanabilmek için düşünerek hareket etmek gerekmektedir.
Gençlere, öfke yönetimi konusunda anne babaların model olması bir diğer önemli unsurdur. Çocuk, içine doğduğu ortamda sorunlara nasıl yaklaşıldığını ve nasıl çözümlendiğini ebeveynleri yoluyla öğrenir.
Psikoterapide gevşeme ve nefes egzersizleri ile öfke anında kullanılabilecek yollar öğretilir. Öfke tepkisini ortaya çıkaran olay-düşünce-duygu-davranış arasında bağ kurularak alternatif düşünce yöntemleri üzerinde durulur. İletişim becerilerini desteklemek, baş etme becerilerini güçlendirmek için çeşitli egzersizler ve çalışmalar yapılır. Öfke yönetiminde öfkeyi tetikleyen koşullarla ilgili düzenleme yapılması, gerekli durumlarda mizahla yaklaşma gibi beceriler kazandırılması amaçlanır.
