Kronik sağlık sorunlarıyla karşılaşan pek çok insanda şok ve inkar tepkisi gözlenir. Bu tepkiyi, kaygı (anksiyete), depresyon, öfke gibi sorunlar takip edebilir. Çoğu durumda hastalar, bir müddet sonra hastalıklarını kabullenmeye ve durumla yüzleşmeye çalışır. Bununla birlikte, ciddi kronik hastalıklara (kanser, organ yetmezliği gibi) yakalanan kişilerde profesyonel müdahale gerektiren psikolojik rahatsızlıklar gözlenebilir.
Dünya Kanser Raporu’nda belirtilen verilere göre kanser hastaları, nüfusun geneline göre ciddi düzeyde stres tepkisi gösterdiği bilinmektedir. Kronikleşen stresin hastalığın tedavisi sürecinde de uyumu zorlaştırdığı ve hastalık seyrini olumsuz etkilediği gözlenmiştir.
Kronik hastalıklar yalnızca o hastalığa yakalanan bireyi değil tüm aileyi etkilemektedir. Ailenin strese karşı verdiği tepki, uyum sağlama becerisi, yaşam döneminde ortaya çıkan krize müdahale şekli, sosyal desteğin varlığı (geniş aile, akraba, arkadaş çevresi gibi) gibi pek çok değişken kronik hastalıklarda hem hastanın hem ailenin tedaviyle uyumunu şekillendirmektedir.
Kronik Hastalıkların Birey ve Aile Üzerindeki Etkisi
Kronik hastalıklar, aile içinde yoğun bir kaygı ve stres unsuru haline gelebilir. Kronik hasta ve hasta yakınlarında öfke, üzüntü, depresif tarzda duygular gözlenebileceği gibi aile üyeleri arasında suçluluk duyma ve/veya suçlama gibi tepkiler ortaya çıkabilir.
Özel gereksinimli bir çocuk dünyaya getirmek (zeka geriliği, gelişim geriliği, serebral palsi, down sendromu, otizm, alerji, ortopedik sorunlar vb.); karaciğer, kalp, dolaşım, böbrek vb. bir rahatsızlığın olması; kanser; görme, işitme kaybı gibi sorunlar aile sistemi içinde üzüntü, öfke, kaygı, engellenme hissi yaratabilir. Bu gibi durumlarda aile üyeleri kendini, kronik rahatsızlık yaşayan kişiye göre uyarlamak durumunda kalır.
Kronik hastalığı bulunan aile üyesinin ihtiyaçları doğrultusunda bakım vermek, gerektiğinde ilgili işbölümü yapmak ve gündelik rutini bu yönde düzenlemek gerekmektedir. Ani şekilde ortaya çıkan kronik bir hastalıkta ise mevcut duruma uyum sağlamak ve aileyi bir arada tutmak oldukça önemlidir. Kronik hastalığı bulunan kişinin ihtiyaçları arasında fiziksel bakımla birlikte en başta sosyal destek gelmektedir. Yalnız olmadığını hisseden ve sosyal olarak desteklenen bireylerin kronik hastalıkla daha iyi baş edebildikleri ve daha etkili şekilde uyum sağlayabildikleri bilinmektedir.
Kronik Hasta ve Hasta Yakınlarına Müdahale
Kronik hasta ve hasta yakınlarının uyum becerilerini desteklemek, baş etme becerilerini geliştirmek ve psikososyal açıdan desteklemek fiziksel olarak hastalığı tedavi etmek kadar önemlidir. Bu konuda kullanılan çeşitli tedavi ve psikoterapi yöntemleri bulunmaktadır.
Aile Terapisi:
Aile terapisinde aile üyeleri, aile sisteminin parçaları olarak ele alınır. Dolayısıyla aile üyelerinin yaşadığı herhangi bir zorluk/hastalık, tüm aileyi etkiler. Kronik hastalıkla baş etmede, aile bireylerini güçlendirmek, duygusal olarak yaşadıkları zorluğu ifade edebilmelerine olanak sağlamak, aile üyelerinin birbirleri ile aralarındaki ilişkiyi desteklemek ve kişisel olarak güçlü yanlarına vurgu yapmak, yaşanan sorunun birlikte çözümlenebileceği konusunda yüreklendirmek oldukça önemlidir.
Bireysel Psikoterapi:
Kronik hastalığa yakalanan birey için bireysel psikoterapi de kullanılan yöntemler arasındadır. Ani şekilde ortaya çıkan kronik rahatsızlıklarda bireyin yaşamını yeniden uyarlaması, sınırlandırmalar konusunda esneyebilmesi, gündelik rutinini yeniden ayarlaması konusunda psikoterapinin büyük ölçüde faydası olmaktadır. Doğumdan ya da erken çocukluk döneminden itibaren kronik rahatsızlığı bulunan birey, yaşam becerilerini bu doğrultuda geliştirmekte ve uyum sağlayabilmektedir. Ancak yaşam dönemleri içinde, geçiş evrelerinde çeşitli duygusal belirtiler (öfke, suçlama gibi) görülebilir: Örneğin, ergenlik döneminde kendini kısıtlanmış hissedebilir, farkındalığı arttıkça farklı duygusal sorunlar yaşayabilir. Yaşam dönemi içerisinde karşılaşılan soruna müdahale yaklaşımları arasında bireyin baş etme becerilerini güçlendirmek ve bu süreçte destek olmak oldukça kritiktir.
Grup terapisi (kendine yardım grupları), benzer şekilde kronik hastalık yaşayan kişilerin yalnız olmadıklarını hissetmeleri ve deneyim paylaşımını sağlayan bir diğer etkili yoldur.
Medikal Tedavi:
Gerekli durumlarda, kronik hastalığın yarattığı öfke, üzüntü ve kaygı (stres) belirtilerini hafifletmek amacıyla medikal tedavi de kullanılan yöntemler arasında yer almaktadır.
